Інжынерныя войскі

• Прызначэнне
• Гісторыя
• Камандаванне
• Тэхніка і ўзбраенне
• Кантакты

Гісторыя

Гісторыя стварэння       

Інжынерныя войскі прайшлі доўгі і слаўны шлях служэння Айчыне. Першая інжынерная школа, якая рыхтавала ваенных інжынераў для расійскай арміі, была заснавана па ўказе Пятра I ад 21 студзеня 1701 года. Найважнейшым крокам на шляху адраджэння шматвяковых традыцый, прызнання баявых заслуг ўсіх пакаленняў ваенных інжынераў ад пятроўскіх часоў да нашых дзён стала ўстанова Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 157 ад 26 сакавіка 1998 года прафесійнага свята — Дня інжынерных войск.

Не было ні адной бітвы, у якой бы не ўдзельнічалі інжынерныя войскі. Яны верна служылі Расіі ў Палтаўскай бітве і пры ўзяцці непрыступнай крэпасці Ізмаіл, на Барадзінскім полі і пры абароне Севастопаля ў Крымскай вайне 1853 — 1856 гадоў, пад Порт-Артурам і на палях першай сусветнай вайны.

Радзіма заўсёды высока ацэньвала ўклад інжынерных войск у слаўныя перамогі Рускай Зброі. Так, у XIX — пачатку XX стагоддзяў 125 воінаў інжынерных войск за гераізм, праяўлены ў баявых дзеяннях, сталі Георгіеўскімі кавалерамі.

Значную ролю ў развіцці інжынерных войск згулялі выдатныя палкаводцы таго часу Пётр I, Аляксандр Васільевіч Сувораў, Міхаіл Іларыёнавіч Кутузаў.

Пятру I належыць заслуга ў стварэнні рэгулярных інжынерных войск у 1712 годзе, ва ўжыванні переправачных сродкаў, палявых умацаванняў для забеспячэння баявых дзеянняў, у далейшым развіцці спосабаў умацавання дзяржаўных межаў.

Вянцом дасягненняў рускага ваенна-інжынернага мастацтва XVIII стагоддзя з'явілася ўзяцце рускімі войскамі пад кіраўніцтвам А.В. Суворава буйнейшай турэцкай крэпасці Ізмаіл. Істотны ўплыў на дасягненне пастаўленых мэтаў аказалі:

• маскіроўка раёнаў засяроджвання войск,
  

• увядзенне суперніка ў зман шляхам дэманстрацыі падрыхтоўкі да доўгай аблогі,
  

• будаўніцтва несапраўдных батарэй, а таксама своечасовая падрыхтоўка інжынерных сродкаў забеспячэння штурму (лесвіцы, фашыны),
  

• арганізацыя працоўных (сапёрных) каманд, іх навучанне ў прыладзе пераходаў праз равы і штурме прыгонных сцен. Інжынерныя збудаванні, абсталяваныя на рацэ Дунай, перашкаджалі праходу караблёў турэцкага флоту і пазбаўлялі абложаных у крэпасці магчымасці атрымання дапамогі ад сваіх войск.

Узрастанне ролі ваенна-інжынернага мастацтва і інжынерных войск яшчэ больш яскрава выявілася ў Айчыннай вайне 1812 года. Вялікі рускі палкаводзец фельдмаршал Міхаіл Іларыёнавіч Кутузаў ў лісце імператару Аляксандру I адзначаў, што занімаемую пад Барадзіно пазіцыю ён мае намер узмацніць мастацтвам. Гэта мастацтва знайшло выраз у ўзвядзенні на Барадзінскім полі знакамітых бастыёнаў рускай славы — Баграціёнавых флэш, батарэі Раеўскага і іншых умацаванняў, на якіх у далейшым французская армія была абяскроўлена і аказалася не ў стане працягваць бітву. Спробы Напалеона сцерці Расію ў адной генеральнай бітве праваліліся.

Падчас Севастопальскай абароны 1854-1855 гадах зарадзілася новая сістэма ўмацаванняў вайсковых пазіцый. Замест вузкай лініі бастыёнаў і злучаючых іх курцін (прыгонных сцен) упершыню была прыменена ўмацаваная паласа глыбінёй 1000-1500 м, ствараліся абароненыя пазіцыі для артылерыі, упершыню выкарыстаны электрычны спосаб падрывання. У канцы IXX — пачатку XX стагоддзяў вядзецца распрацоўка тэорыі інжынернай падрыхтоўкі тэрыторыі краіны да вайны, чаму прысвечаны працы ваеннага інжынера Канстанціна Іванавіча Вялічка «Інжынерная абарона дзяржаў і будова крэпасцяў».

У канцы XIX — пачатку XX стагоддзяў інжынерныя войскі разглядаліся як тэхнічны род войск і, у адрозненне ад баявых (пяхоты, артылерыі і кавалерыі), мелі на ўзбраенні тэхнічныя сродкі, якія прымяняюцца для забеспячэння ўзброенай барацьбы. У розны час у іх склад уваходзілі чыгуначныя і электратэхнічныя батальёны, тэлеграфныя роты, паветраплавальныя аддзялення, аўтамабільныя атрады і падраздзялення бранявых сіл, якія ў наступным вылучыліся ў самастойныя войскі.

У ходзе першай сусветнай і Вялікай Айчыннай войнаў інжынерныя войскі атрымалі багаты вопыт і далейшае развіццё. Значэнне інжынерных войск ўзрастала па меры павышэння іх магчымасцяў і пашырэння круга задач.

У пачатковы перыяд Вялікай Айчыннай вайны ваенныя інжынеры садзейнічалі баявым аб'яднанням, злучэнням і часцям у падрыхтоўцы і вядзенні абарончых баёў, ладзілі загароды і абсталявалі шматлікія абарончыя рубяжы на шляху ворага. Разам з усім войскам яны стрымлівалі наступ нямецка-фашысцкіх полчышчаў і выматвалі іх сілы. У ходзе наступальных дзеянняў Чырвонай Арміі інжынерныя войскі забяспечвалі штурм і прарыў моцна умацаваных абарончых рубяжоў суперніка.

У летніх баях 1941 года астаткі інжынерных падраздзяленняў Заходняга фронту змагаліся і ў якасці пяхоты. Так 57-ы асобны сапёрны батальён 8-й стралковай дывізіі 10-й арміі стрымліваў атакі немцаў на укрэпраён 22 чэрвеня аж да 23 гадзін.

На Паўночным і Паўночна-Заходнім франтах інжынерныя падраздзялення актыўна выкарыстоўваліся як рухомыя атрады загарод. Прыкрываючы адыход войск, яны выстаўлялі на шляхах руху немцаў мінныя палі, групы мін, разбуралі масты, стваралі зоны суцэльных разбурэнняў і загарод. На Кольскім паўвостраве дзеянні інжынерных войск змаглі наогул спыніць наступ немцаў і фінаў. Чырвоная Армія з нязначнай колькасцю пяхоты і артылерыі, пры амаль поўнай адсутнасці танкаў, выкарыстоўваючы натуральныя перашкоды ў спалучэнні з стваранымі выбуховымі і неузрыўнымі загародамі, змагла стварыць такую нязломную абарону, што Гітлер прыйшоў да высновы аб немэтазгоднасці наступальных дзеянняў на поўначы.

Пытанні інжынернага забеспячэння баявых дзеянняў войск і спосабы прымянення інжынерных сіл і сродкаў заўсёды былі ў цэнтры ўвагі кіраўніцтва Узброеных Сіл. З самага пачатку Вялікай Айчыннай вайны яны знаходзіліся ў поле зроку Стаўкі ВГК, якая сваім загадам № 0450 ад 28 лістапада 1941 года «Аб недаацэнцы інжынернай службы і няправільным выкарыстанні інжынерных войск і сродкаў» вызначыла значэнне інжынернага забеспячэння баявых дзеянняў войск, як важнага элемента, які аказвае вялікі ўплыў на ход і зыход ваенных дзеянняў.

Гэтым загадам была ўведзена пасада начальніка інжынерных войск Чырвонай Арміі з правам непасрэднага дакладу Вярхоўнаму Галоўнакамандуючаму. Начальнікі інжынерных войск франтоў і армій атрымалі статус намеснікаў камандуючых з павышэннем воінскіх званняў да генерал-палкоўніка і генерал-маёра адпаведна. Была зменена структура інжынерных органаў цэнтральнага кіравання, упраўленняў франтоў і армій са стварэннем штабоў інжынерных войск, як іх асновы. Комплекс пералічаных мерапрыемстваў у значнай ступені павысіў эфектыўнасць кіравання, аўтарытэт інжынерных начальнікаў і інжынерных войск у цэлым.

Клопат Вярхоўнага Галоўнакамандавання аб мэтазгодным ужыванні інжынерных сіл і сродкаў спрыяла хуткаму паляпшэнню інжынернай падрыхтоўкі войск, павышэнню эфектыўнасці выканання задач інжынернага забеспячэння баявых дзеянняў.

Пры падрыхтоўцы абароны Масквы з ліку слухачоў Ваенна-інжынернай акадэміі і Маскоўскага ваенна-інжынернага вучылішча было сфарміравана дзесяць рухомых атрадаў загароды па 50 чалавек у кожным. У ходзе баёў, несучы цяжкія страты, яны непасрэдна перад надыходзячымі танкамі выстаўлялі групы мін, падрывалі дарожныя збудаванні. На гэтых мінах падарвана каля 200 танкаў і 120-150 аўтамабіляў суперніка.

Задачы інжынерных войск некалькі змяніліся з пераходам нашых войск у наступ. Нароўні з рашэннем задачы праробліванні праходаў у мінных палях суперніка, аднаўлення мастоў і перапраў зімой 1941-1942 гадоў інжынерныя войскі пракладалі калонныя шляхі ў глыбокім снежным покрыве. Гэтая задача была паспяхова вырашана. Недаацэнка нямецкім камандаваннем прыродных умоў (вынік пагарды вывучэннем тэатра ваенных дзеянняў у інжынерных адносінах) прывяла да велізарных страт немцаў у тэхніцы, якая завязла ў снезе.

У ходзе зімовага контрнаступлення 1941-1942 гадах інжынерныя войскі рэгулярна закідвалі ў тыл праціўніка каманды выведнікаў-падрыўнікоў. Толькі ў лютым 1942 года сапёры-падрыўнікі аднаго батальёна падарвалі 7 мастоў, усталявалі 721 міну. За студзень-сакавік 1942 года інжынерныя войскі Заходняга фронту абсталявалі 58 перапраў па лёдзе, праклалі 5387 кіламетраў калонных шляхоў, навялі 118 нізкаводных мастоў, знялі 21644 міны суперніка.

У красавіку 1942 года было сфарміравана некалькі інжынерных брыгад спецыяльнага прызначэння. Гэтыя брыгады прызначаліся для разгортвання міннай вайны. Кожная брыгада складалася з пяці-сямі батальёнаў інжынерных загарод, аднаго-двух электратэхнічных батальёнаў (стварэнне электрызаваных драцяных загарод), батальёна спецмініравання (радыёкіраваныя міны і фугасы).

Пры падыходзе немцаў улетку 1942 гады да Сталінграда інжынерныя войскі ўзвялі 1200 кіламетраў абарончых рубяжоў. Асаблівае значэнне ў стэпавых умовах набыла задача водазабеспячэння, якую вырашылі рота палявога водазабеспячэння і тры гідратэхнічныя роты. Пры абароне Сталінграда ў паласе абароны 64-й арміі сапёры ўстанавілі 140 тыс. мін, 80 фугасаў, падарвалі 19 мастоў. На мінных палях 64-й арміі праціўнік страціў за месяц 65 танкаў.

У чэрвені 1943 года пачалося фарміраванне інжынерна-танкавых палкоў, на ўзбраенні якіх стаялі танкі Т-34, абсталяваныя міннымі траламі ПТ-3. Гэта была навінка, якая ўзрушыла нямецкія войскі. Пасля першага прымянення гэтых тралаў у Берлін было даложана аб ужыванні рускімі новых танкаў, неадчувальнасць да мін.

Асаблівую ролю сыгралі інжынерныя войскі пры падрыхтоўцы абароны на Курскай дузе. Задума бітвы была ў тым, каб упартай стратэгічнай абаронай выматаць нямецкія войскі, нанесці ім вялікія страты і перайсці ў контрнаступленне. Важную ролю ў падрыхтоўцы абарончых рубяжоў павінны былі сыграць інжынерныя войскі.

З красавіка па ліпень было падрыхтавана восем абарончых палос на глыбіню 250-300 км. Працягласць адкапаных траншэй і хадоў паведамлення дасягала 8 кіламетраў на кіламетр фронту. Было пабудавана, адрамантавана 250 мастоў агульнай даўжынёй 6.5 км і 3000 км дарог. Толькі ў паласе абароны Цэнтральнага фронту (300км) было ўстаноўлена 237 тыс. процітанкавых, 162 тыс. супрацьпяхотных мін, 146 аб'ектных мін, 63 радыёфугаса, 305 кіламетраў драцяных загарод.

Інжынерныя войскі правялі велічэзную працу па маскіроўцы пазіцый і аб'ектаў, толькі на несапраўдныя аэрадромы ў паласе Варонежскага фронту праціўнік скінуў 140 тон авіябомбаў.

На пазіцыі 81 гвардзейскай стралковай дывізіі наступала 19 танкавая дывізія немцаў. З 5 па 18 ліпеня толькі на мінах дывізія страціла 100 танкаў і 1000 салдат. Удалае спалучэнне мінных палёў з агнём знішчальна-супрацьтанкавай артылерыі прывяло да таго, што да 80% танкаў, якія падарваліся, склалі беззваротныя страты. Стаўкай ВГК было загадана далей абавязкова спалучаць агонь артылерыі і мінныя палі.

Умелае спалучэнне фартыфікацыйных абарончых збудаванняў, мінна-выбуховых загарод і агню ўсіх відаў зброі дазволіла нашым войскам выстаяць у абароне ўпершыню за вайну.

З пачаткам контрнаступлення пад Курскам змяніліся задачы інжынерных войск. Цяпер трэба было не толькі ўсталёўваць міны, а і здымаць іх, не разбураць масты, а аднаўляць. Так з пачаткам контрнаступлення толькі ў паласе наступлення 11 гв.арміі ў ноч перад атакай нашы сапёры знялі 30 тыс. процітанкавых і 12 тыс. супрацьпяхотных мін.

У ходзе наступлення ўпершыню былі паспяхова апрабавана прыкрыццё агалённых флангаў, надыходзячых злучэнняў мінамі. Гэтыя міны на шляхах флангавых контрудараў немцаў выстаўлялі рухомыя атрады загарод. Гэтыя дзеянні сапёраў дазвалялі не адцягваць надыходзячыя часці на абарону флангаў, не баяцца адсячэння і асяроддзя. Пасля шэрагу беспаспяховых спроб выйсці ў тыл надыходзячым савецкім танкам і пяхоце немцам прыйшлося адмовіцца ад гэтага тактычнага прыёму, які яны вельмі паспяхова ўжывалі ў 1941 — 1942 гадах.

Назапашаны за 1941-1943 гады вопыт прымянення інжынерных войск дазволіў паспяхова выкарыстоўваць іх ва ўсіх наступных баях за вызваленне краіны і еўрапейскіх краін у 1944-45 гадах.

Адной з найбольш складаных і важных задач, якія ўскладаліся на інжынерныя войскі ў наступальных аперацыях Вялікай Айчыннай вайны з'яўлялася інжынернае забеспячэнне фарсіравання водных перашкод. Пры фарсіраванні Дняпра, Паўднёвага Буга, Одэра і многіх іншых рэк ваярамі-сапёрамі былі праяўлены мужнасць, адвага і масавы гераізм.

Восенню 1943 года пры фарсіраванні Дняпра інжынерныя войскі ўжылі навінку — падводныя масты. Мост будаваўся такім чынам, што яго праезная частка была ніжэй паверхні вады на 30-40см. Мост з паветра не назіраўся. Нягледзячы на цяжкасць навядзення падобнага тыпу перапраў, навінка сябе апраўдала. Ні адзін з такіх мастоў не быў разбураны ні авіяцыяй, ні артылерыяй праціўніка.

Значнасць інжынерных войск у дасягненні перамогі над ворагам была падкрэслена Сталіным увядзеннем восенню 1943 года званняў «Маршал інжынерных войск» і «Галоўны маршал інжынерных войск». Гэтым актам падкрэслівалася, што інжынерныя войскі іграюць тую ж ролю ў разгроме ворага, што і авіяцыя, артылерыя і танкісты.

Наперадзе надыходзячых часцей актыўна дзейнічалі групы спецыяльнага прызначэння. Яны вялі інжынерную разведку мясцовасці баявых дзеянняў, якія будуць адбывацца, узрывалі масты, чыгуначныя збудаванні. Галоўны штаб партызанскага руху нацэліў партызанскія атрады на цеснае ўзаемадзеянне з гуртамі інжынернага спецназа. Ва ўзаемадзеянні з Інжынерным кіраваннем ён распрацаваў і ажыццявіў летам-восенню 1943 года план «рэйкавай вайны».

Засяродзіўшы сілы на найбольш верагодных кірунках руху савецкіх войск, немцы не дапускалі прасоўвання танкаў і цяжкай артылерыі праз балоты. Але савецкія інжынерныя войскі справіліся з цяжкай задачай прылады дарог праз балоты і змаглі вывесці танкі і пяхоту ў тыл абаранялых немцаў.

Штурмавыя інжынерныя брыгады ў шэрагу выпадкаў акрамя выканання задач інжынернага забеспячэння штурму і прарыву умацаваных пазіцый праціўніка выконвалі і задачы агульнаармейскія. Так у баях за Вільню ў чэрвені 1944 году 4-я штурмавая інжынерна-сапёрная брыгада прарвалася ў цэнтр горада, знішчыўшы 2092 салдата суперніка, узяўшы ў палон 3116 салдат і вызваліўшы канцлагер з 2800 вязьнямі.

За подзвігі і воінскую працу ў славу Радзімы ў гады Вялікай Айчыннай Вайны 100 тыс. воінаў інжынерных войск узнагароджана ордэнамі і медалямі, 655 з іх прысвоена званне Героя Савецкага Саюза, 294 сталі поўнымі кавалерамі ордэна Славы. У гады вайны 196 інжынерных злучэнняў, часцей і падраздзяленняў ўдастоены звання гвардзейскіх. Шмат каму з іх прысвоены ганаровыя найменні, якія адлюстроўвалі слаўны баявы шлях Савецкіх Узброеных Сіл. Подзвіг інжынерных войск у гады Вялікай Айчыннай вайны будзе жыць у стагоддзях.

Пасля заканчэння вайны інжынерныя войскі шырока прыцягваліся да размініравання мясцовасці, абясшкоджванню велічэзнай колькасці неразарваўшыхся снарадаў і бомбаў, аднаўленню мастоў, дарог, чыгуначнага транспарту, расчыстцы рэчышчаў суднаходных рэк, забеспячэнню населеных пунктаў і прампрадпрыемстваў электраэнергіяй і вадой. Шмат інжынерных частак было перададзена ў сістэму ваенна-будаўнічых атрадаў. Гэта і нарадзіла памылковае меркаванне, што інжынерныя войскі і будаўнікі, гэта адно і тое ж.

Асобная старонка гісторыі інжынерных войск Савецкай Арміі — афганская вайна. Супернік вельмі хутка ацаніў, што ва ўмовах пераважнай перавагі рускіх у авіяцыі, артылерыі, бронетэхнікі ці ледзь не адзіным сродкам пазбавіць савецкія войскі магчымасці выкарыстоўваць свае перавагі з'яўляецца мінная вайна.

Дазвол войскам на прымяненне мін для абароны блок-пастоў, перакрыцці шляхоў душманскіх караванаў, устаноўку мінных палёў дыстанцыйным спосабам на шляхах руху бандфармаванняў, хутка прывяло да значнага зніжэння іх актыўнасці.

У ходзе вайны інжынерныя войскі акрамя міннай і супрацьміннай вайны вырашалі задачы аднаўлення дарог і мастоў, здабычы і ачысткі вады, аператыўнай і тактычнай маскіроўкі. Аднак нерашучасць тагачаснага кіраўніцтва краіны, палавіністасць мер, што прымаюцца, спробы зэканоміць сродкі і грошы за кошт перанапружання сіл войск не дазвалялі ў поўнай меры вырашаць, у тым ліку і задачы інжынернага забеспячэння бою (аперацыі).

Апошняй задачай інжынернага забеспячэння, якую прыйшлося вырашаць сапёрам у Афганістане было забеспячэнне адводу войск з занятых пазіцый і забеспячэнне маршу праз перавал Саланг на тэрыторыю СССР. Нягледзячы на абяцанні душманаў «задаволіць рускім крывавую лазню» яны так і не адважыліся наблізіцца да савецкіх калон, настолькі шчыльна былі зачыненыя мінна-выбуховымі загародамі ўсе подступы да асноўных маршрутаў руху савецкіх войск.

За мужнасць і гераізм, праяўленыя пры аказанні інтэрнацыянальнай дапамогі ў рэспубліцы Афганістан, воіны-сапёры сяржанты М.П. Чэпік, В.П. Сініцкі, Н.І. Крэменіш і А.І. Ісрафілаў былі ўдастоены высокага звання Героя Савецкага Саюза, а палкоўнік Г.К. Лошкараў стаў першым у Сухапутных войсках поўным кавалерам ордэна «За службу Радзіме ва Узброеных сілах СССР».