Знакі адрознення

Гісторыя воінскіх знакаў адрознення

Званні, чыны, узнагароды, знакі адрознення і адзнакі, якія ім адпавядаюць, рэгламентуюць сацыяльныя адносіны ў воінскіх фарміраваннях любой дзяржавы. Пад знакамі адрознення традыцыйна падразумяваюцца ўмоўныя адметныя знакі на форменнай вопратцы ваеннаслужачых, якія абазначаюць персанальныя воінскія званні, прыналежнасць да воінскай спецыяльнасці ці службы. Да іх, як правіла, адносяцца пагоны (эпалеты), пятліцы, рознага роду нагрудныя і нарукаўныя знакі, а таксама кукарды, зорачкі, прасветы, канты, лампасы, аколышы і інш

З сярэдзіны XVIII стагоддзя шырокае распаўсюджанне сталі атрымліваць эпалеты. Першапачаткова яны вызначалі не чын, а групу чыноў. Так, у обер-афіцэраў (малодшых ваенных чыноўнікаў) эпалеты пераважна не мелі махроў, у штаб-афіцэраў (ад маёра да палкоўніка) былі з махрамі з тонкіх нітак, а генеральскія – з густымі махрамі з тоўстых жгутоў каніцелі. Эпалеты мелі розны малюнак або перапляценне галуна, агульным заставалася толькі аздабленне з махроў. Знакі адрознення унтэр-афіцэраў таго перыяду выконваліся ў выглядзе галуна на каўнеры мундзіра і галуноў (іх колькасць была розным у залежнасці ад воінскага чыну) на абшлагу рукава. У Расійскай імперыі перыяду 1763 – 1796 гадоў эпалеты былі прыналежнасцю як параднай формы адзення, так і паўсядзённай.

У далейшым быў усталяваны новы парадак размяшчэння знакаў адрознення – зробленыя з матэрыі (суконныя) пагоны на абодва пляча. Ніжнія чыны мелі простыя суконныя пагоны (ва ўланскіх часцях радавым належылі эпалеты з шарсцянымі махрамі), афіцэрскія пагоны абшывалі залатым (у штаб-афіцэраў) ці сярэбраным (у обер-афіцэраў) каніцельным шнуром. На ўсіх пагонах меўся вышыты (у афіцэраў) або нашыты (у ніжніх чыноў) нумар часці ці загалоўныя літары назвы палка або крэпасці. На пагонах свіцкіх чыноў вышываўся залаты вензель імператара.

17 верасня 1807 года пагоны афіцэрскіх і генеральскіх чыноў зноў былі заменены на эпалеты. Для генералаў эпалеты вырабляліся з залатой каніцеллю і пражы на суконнай аснове.

Круглыя палі эпалетаў былі аплецены падвойным радам кручанага залатога жгута: рад, які ідзе па ўнутранаму абводу эпалетнага поля, быў таўшчынёй каля 6,5 мм, а вонкавы – выконваўся са жгута таўшчынёй каля 13 мм. Клапаны афіцэрскіх эпалетаў абшывалі вузкім галуном колеру металічнага прыбора, а палі апляталі падвойным радам вітога жгута. Палі эпалетаў афіцэраў артылерыі і піянерных (інжынерных) рот мелі па краях адзін жгут таўшчынёй каля 19 мм, абгорнуты ў металічную фальгу і тонкую сетку. Па краях эпалетаў штаб-афіцэраў (маёраў, падпалкоўнікаў і палкоўнікаў) звісалі махры таўшчынёй 6-6,5 мм. Эпалеты афіцэраў гвардыі, армейскай кавалерыі, кватэрмайстарскай службы і палявых інжынерных каманд былі залатымі або сярэбранымі. Эпалеты афіцэраў армейскай пяхоты, пешай і коннай артылерыі і піянерных рот мелі суконны верх клапанаў і палёў. Эпалеты афіцэраў палявой артылерыі вырабляліся з чырвонага сукна, галуны і жгуты – залатыя, а на эпалетнае поле нашываліся з залатога шнура нумар і літара роты. У афіцэраў піянерных рот галуны, жгуты і шнурок, якім нашывалі нумар палка, былі сярэбранымі. У афіцэраў грэнадзерскіх палкоў верх эпалетаў быў з чырвонага сукна з залатымі галунамі і жгутамі, а на палях эпалетаў нашывалі з тонкага шнурка загалоўную літару назвы палка. У першых палках пяхотных дывізій эпалеты вырабляліся з чырвонага сукна, у другіх – з белага, у трэціх – з жоўтага, у чацвёртых – з цёмна-зялёнага з чырвонай аблямоўкай, а на эпалетных палях вышывалі нумар дывізіі, у якую ўваходзіў полк.

У 1827 годзе на эпалеты былі ўведзены дадатковыя знакі адрознення – металічныя каваныя пяціканцовыя зорачкі. На эпалетах прапаршчыка было па адной зорачцы; на эпалетах падпаручніка, карнета, харунжага і мічмана, маёра і генерал-маёра – па дзве, на эпалетах паручніка, падпалкоўніка і генерал-лейтэнанта – па тры; на эпалетах штаб-капітана (штаб-ротмістра) – па чатыры; эпалеты капітана, палкоўніка і «поўнага генерала» (генерал ад інфантэрыі, кавалерыі, артылерыі), інжынер-генерала і генерала марскога ведамства зорачак не мелі (чыстыя эпалеты былі знакам больш высокага чыну).

На залатых эпалетах размяшчаліся сярэбраныя зорачкі, а на сярэбраных – залатыя. Памер зорачак і малюнак іх размяшчэння быў аднолькавы для ўсіх афіцэраў і генералаў, чым падкрэслівалася адзінства ўсяго афіцэрскага корпуса, гэты парадак захоўваўся ў рускай імператарскай арміі аж да 1917 года (у цяперашні час зорачкі такога памеру размяшчаюцца на пагонах прапаршчыкаў і малодшых афіцэраў). На эпалетах генерал-фельдмаршала змяшчалася эмблема з двума перакрыжаванымі маршальскімі жэзламі, а на эпалетах свіцкіх чыноў – вензель імператара пад каронай. З 1843 года на пагонах ніжніх чыноў, якія заставаліся нязменнымі з 1802 года, сталі размяшчацца знакі адрознення малодшага каманднага складу ў выглядзе нашывак: для фельдфебеляў – з залацістага галуна, для унтэр-афіцэраў – з белай (серабрыстай) плеценай тасьмы.

Наяўнасць эпалетаў, шыцця і пятліц у афіцэрскага складу рэзка вылучала іх з салдацкай масы, што стварыла асаблівую небяспеку для афіцэраў у перыяд вядзення баявых дзеянняў. Асабліва ярка гэта выявілася ў час Крымскай вайны 1853 – 1856 гадоў. Таму ў 1854 годзе для афіцэраў і генералаў на паўсядзённую форму адзення былі ўведзены пагоны, колькасць зорачак на якіх засталася такай жа, як і на эпалетах. Самі ж эпалеты засталіся прыналежнасцю толькі параднай формы адзення.

Для адрознення катэгорый афіцэраў на пагонах з'явіліся прасветы: обер-афіцэрскія пагоны былі з адным прасветам, штаб-афіцэрскія – з двума, генеральскія пагоны вырабляліся з суцэльнага галуна асаблівага перапляцення і прасветаў не мелі (такі ж выгляд маюць пагоны беларускіх афіцэраў і генералаў, толькі зорачкі на пагонах старэйшых афіцэраў сталі вялікімі, ды на пагонах падпалкоўнікаў і палкоўнікаў яны размяшчаюцца на прасветах, а не паміж прасветамі і краем пагона, як гэта было ў рускай арміі). Да 1917 года сістэма наплечных знакаў адрознення істотна не мянялася.

Акрамя пагонаў, існавалі і іншыя знакі адрознення. У прыватнасці, кукарды на галаўных уборах ваеннаслужачых. У Расіі на пярэднім поле капелюша нашывалі круглую кукарду з чорнага шоўку з аранжавай аблямоўкай і гузікам, на які прышпільвалі галунную пятліцу ў обер-афіцэраў або віты жгут пляцення шнура – у генералаў. Пятліцы на афіцэрскіх капелюшах і жгуты на генеральскіх былі колеру металічнага прыбора. Зверху ў адмысловае гняздо устаўлялі султан з пеўневых пёраў: чорных з белымі і аранжавымі – у артылерыстаў, пехацінцаў і інжынераў; белых з аранжавымі і чорнымі – у кавалерыстаў.

У студзені 1808 года было ўведзена спецыяльнае шыццё ў выглядзе залатых дубовых галін на каўнеры і абшлагі генеральскіх мундзіраў. Такое ж шыццё змяшчалася на клапанах абшлагу і на гарызантальных кішэнных клапанах. Пры гэтым агаворвалася, што каўнеры, абшлагі, фалды і падкладка генеральскіх мундзіраў выконваюцца з пунсовага сукна, а самі мундзіры, клапаны абшлагу і кішэнныя клапаны – з цёмна-зялёнага, як і вялікая частка рускіх ваенных мундзіраў. Такое ж генеральскае шыццё, але сярэбранае, было прынята ў 1812 годзе да нашэння на мундзірах генералаў гарнізоннай службы.

Для чыноў імператарскай світы – генерал-ад'ютантаў і флігель-ад'ютантаў (штаб- і обер-афіцэраў, прызначаных знаходзіцца ў свіце імператара) на каўнеры і абшлагі мундзіраў было ўведзена шыццё асаблівага малюнка: для генерал-ад'ютантаў – залатое, для флігель-ад'ютантаў – сярэбранае такога ж малюнка. Калі генерал-ад'ютант і флігель-ад'ютант служылі ў кавалерыі, то насілі белыя мундзіры кавалерыйскага крою з чырвонымі каўнерамі і разразнымі абшлагамі, шыццё было на каўнерах у адзін рад, на абшлагах – у два рады. Генерал-ад'ютант і флігель-ад'ютант пры пяхоце, артылерыі або інжынерных войсках, насілі цёмна-зялёныя мундзіры з чырвонымі каўнерамі і абшлагамі, на якіх былі цёмна-зялёныя клапаны. Шыццё на каўнеры было таксама ў адзін рад, а на клапанах абшлагу – у тры рады супраць кожнага гузіка.

Генералы і афіцэры кватэрмайстарскай службы таксама мелі на каўнерах і абшлагах залатое шыццё асаблівага малюнка ў выглядзе двух пераплеценых пальмавых лісцеў, на каўнеры – у адзін рад, на абшлагу – у два рады.

27 сакавіка 1809 года генералам, штаб- і обер-афіцэрам, якія служылі ў гвардзейскай артылерыі, было дадзена залатое шыццё ў выглядзе ўзорыстых пятліц асаблівага малюнка. Па дзве пятліцы нашываліся на кожным боку каўнера і па тры – на клапанах абшлагаў. Такія ж пятліцы, але аздобленыя срэбрам, былі дадзены і афіцэрам сфарміраванага 27 снежня 1812 года лейб-гвардыі Сапёрнага батальёна. У тым жа 1809 аксельбант, які раней быў адменены ў ніжніх чыноў лейб-грэнадзёрского палка, быў адменены і ў афіцэраў, замест яго ўсе чыны палка атрымалі пятліцы: салдаты – белыя, афіцэры – залатыя; на пагонах з'явіліся вышытыя жоўтым гарусам літары «ЛГ».

Сваё адметнае шыццё мелі і іншыя палкі рускай арміі. Так, у сфарміраваным 7 лістапада 1811 года з выхадцаў заходніх (беларуска-літоўскіх) губерняў лейб-гвардыі Літоўскім палку пры чырвоным прыборным сукне каўнераў, абшлагаў і лацканаў былі ўсталяваны прамыя жоўтыя пятліцы (у афіцэраў яны шыліся пазалочанай ніткай), якія называліся ва ўжытку «катушкамі». Па дзве пятліцы нашываліся на кожным баку каўнера і па тры – на кожным клапане абшлага.

Некаторыя палкі мелі больш простыя знакі адрознення, якія ўсё ж дазвалялі выразна ідэнтыфікаваць воінскую часць. Так, воіны Мінскага пяхотнага палка пры агульнай пяхотнай форме мелі цёмна-зялёныя пагоны з чырвонай аблямоўкай і лічбай «4», чыны Літоўскага уланскага полка пры агульнай уланскай форме мелі малінавы прыборны колер і белы прыборны метал, сінія каўнеры з малінавай аблямоўкай і белыя шапкі.

У студзені 1844 года на аколышы афіцэрскіх фуражак былі ўведзены кукарды. Плоская з хвалістай паверхняй кукарда афарбоўвалася па ўзоры кукард на капелюшах: з шырокай сярэбранай паласой па вонкавым краю, двума аранжавымі, чорнай паміж імі і чорным авалам ўнутры – яны імітавалі ў метале разетку з тканіны.

У 1913 годзе для так званых «Георгіеўскіх» часцей, укамплектаваных воінамі-кавалерамі георгіеўскіх узнагарод, былі ўстаноўлены кукарды: для афіцэраў – з накладным знакам ордэна Святога Георгія, для ніжніх чыноў – з накладным Георгіеўскім крыжам. У гэтым жа годзе лейб-грэнадзёрскаму палку вярнулі аксельбанты як галоўнае адрозненне палка – калектыўная ўзнагарода, дадзеная лейб-грэнадзёрам за подзвігі на палях бітваў. Прычым у памяць аб Кацярыне II, якая шэфствавала над палком і заснавала гэты адметны знак, на аксельбантах змяшчаўся вензель імператрыцы: у афіцэраў – сярэбраны на залатых шнурках, у салдатаў – белага металу на жоўтых шарсцяных.

У рускай арміі з 1698 існаваў спецыяльны знак адрознення – афіцэрскі нагрудны знак, выкананы ў выглядзе паўмесяца. Знак гэты апраналі пад каўнер і прымацоўвалі да эпалетаў. Вырабляліся такія знакі з тонкай ліставай латуні з серабрэннем або залачэннем абадка, арла і поля знака, у залежнасці ад чыну афіцэра. Так, у прапаршчыкаў знакі серабрыліся цалкам; у падпаручнікаў на знаках былі пазалочаныя абадкі; у паручнікаў поле і абадок былі сярэбранымі, а арол – пазалочаным; у штаб-капітанаў серабрылі толькі поле знака, а арол і абадок былі пакрыты пазалотай; у капітанаў, наадварот, поле знака было пазалочаным, а абадок і арол сярэбранымі; у маёраў поле і абадок былі пазалочанымі, а арол – сярэбраным; у падпалкоўнікаў поле і арол пакрываліся пазалотай, а абадок быў сярэбраны; у палкоўнікаў знакі былі цалкам пазалочаныя. Насілі знакі на чорных з аранжавымі крайкамі стужках, працягнутых ў металічныя вушкі і прыпаяных на адваротным баку знакаў.

Існавалі таксама розныя нарукаўныя шаўроны і нашыўкі па спецыяльнасцях.

Дэкрэтам СНК ад 16 снежня 1917 года «Аб раўнанні ўсіх ваеннаслужачых у правах» знакі адрознення былі адменены. Правядзенне ў жыццё такіх незвычайных для арміі мер, як адмена воінскіх знакаў, якія існавалі стагоддзямі, спарадзіла нямала крывавых сітуацый: афіцэры, якія не жадалі зрываць заслужаныя потым і крывёю пагоны, станавіліся аб'ектамі салдацкіх самасудаў. У красавіку 1918 года Л.Троцкі зацвердзіў узор знака адрознення ваеннаслужачага РККА: пунсовая рубінавая зорка.

25 красавіка 1918 года загадам наркама па ваенных справах № 306 была створана часовая камісія па распрацоўцы абмундзіравання РККА. Неўзабаве быў абвешчаны адпаведны конкурс, вынікам якога стала зацвярджэнне 18 снежня 1918 года Рэвалюцыйным Ваенным Саветам Рэспублікі новых знакаў адрознення. Знакі службовага становішча ваеннаслужачых РККА ўяўлялі сабой пяціканцовую зорку і трохкутнікі, квадраты або ромбы, выкананыя з сукна чырвонага колеру. Знакі нашываліся над абшлагам, на левы рукаў гімнасцёркі і шынэлі. Пад зоркай размяшчаліся ў гарызантальны рад ад аднаго да трох трохкутнікаў, ад аднаго да чатырох квадратаў або ромбаў у залежнасці ад займаемай ваеннаслужачым пасады.

3 снежня 1935 года, у сувязі з увядзеннем персанальных воінскіх званняў, знакі адрознення сталі размяшчацца на пятліцах і рукавах вышэй абшлагу, самі ж трохкутнікі, квадраты, «шпалы» і ромбы сталі металічнымі, пакрытымі рубінавай эмаллю. Пятліцы вышэйшага, старэйшага і сярэдняга каманднага складу РККА сталі з залатой акантоўкай, а на рукавы гэтых ваеннаслужачых сталі нашываць кутнікі залацістага або пунсовага колеру. Знакамі адрознення Маршалаў Савецкага Саюза сталі залатыя зоркі на пятліцах і над кутнікамі, такая ж зорка над кутнікам стала знакам адрозненні камандарма 1-га рангу.

На пятліцах ваенна-палітычнага складу РККА залатая акантоўка і эмблема роду войскаў адсутнічалі, а на рукавах размяшчалася чырвоная пяціканцовая зорка з залатым сярпом і молатам у цэнтры, а армейскія камісары 1-га рангу замест чырвонай насілі зорку залатога колеру. Астатні начальніцкі склад РККА меў знакі адрознення толькі на пятліцах. Колер пятліц адпавядаў роду войскаў або службам: цёмна-чырвоны – пяхота, чорны – аўтабранятанкавыя войскі, блакітны – авіяцыя, сіні – кавалерыя, светла-зялёны – гаспадарчы і адміністрацыйны склад.

У ліпені 1940 года для катэгорый вышэйшага каманднага складу былі ўстаноўлены новыя знакі адрознення. На пятліцах Маршалаў Савецкага Саюза вышываліся вялікая залатая зорка, дзве перакрыжаваныя лаўровыя галіны пад ёй і серп і молат у іх аснове, а на рукавах – вялікая залатая зорка з пунсовым кантам і кутнік чырвонага колеру, абабіты па краях залатым галуном, на кутніках – дзве перакрыжаваныя залатыя лаўровыя галіны. На пятліцах генералаў арміі стала па пяць металічных залацістых зорачак, на рукаве – вялікая залацістая зорка з чырвоным кантам і кутнік з залацістага галуна. На пятліцах, колер якіх адпавядаў роду войскаў, генерал-палкоўнікаў, генерал-лейтэнантаў і генерал-маёраў размяшчаліся такія ж металічныя залацістыя зорачкі (чатыры, тры і дзве адпаведна), на рукавах – малая залацістая зорка і кутнік залацістага колеру пад ёй (колер канта на гэтых знаках адрознення адпавядаў роду войскаў).

Зведалі змены і знакі адрознення іншых катэгорый каманднага складу. На нарукаўныя знакі сярэдняга і малодшага каманднага саставу сталі нашываць кутнікі з залацістага галуна ў колькасці, адпаведнай воінскаму званню. На пятліцах малодшага каманднага саставу (колер якіх адпавядаў роду войскаў) з'явіўся пунсовы прасвет, на якім размяшчаліся металічныя трохкутнікі з рубінавай эмаллю і залацістыя эмблемы роду войскаў, а ў верхнім куце – залацісты гранёны трохкутнік. Такія ж пятліцы, але без рубінавых трохкутнікаў былі ўсталяваны ў якасці знакаў адрознення для яфрэйтара, на пятліцах радавога складу размяшчаліся толькі эмблемы роду войскаў.

У гэты перыяд упершыню атрымалі знакі адрознення курсанты ваенных вучылішчаў: на пятліцы пунсовага сукна нашывалі трапецападобную палоску з сукна, колер якой адпавядаў роду войскаў, а на ёй размяшчаліся эмблема роду войскаў і загалоўныя літары назвы ваеннай навучальнай установы.

Карэннае змяненне знакаў адрознення адбылося ў 1943 годзе, калі ў якасці знакаў адрознення ў СССР былі ўведзены пагоны. Першапачаткова, са з'яўленнем першых гвардзейскіх часцей і злучэнняў, меркавалася даць ваеннаслужачым гэтых часцей асаблівую форму адзення, у тым ліку і пагоны. Але ў якасці знака адрознення гвардыі быў прыняты нагрудны знак (у арміі), а пагоны, як элемент формы адзення і знак адрознення, было вырашана ўвесці для ўсіх воінскіх фарміраванняў і ваенізаваных арганізацый СССР. Уведзеныя Указамі Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 6 студзеня 1943 года (у РККА) і 15 жніўня 1943 года (у ВМФ) пагоны практычна нічым не адрозніваліся ад тых, якія былі адменены ў 1917 годзе.

У 1972 годзе, у сувязі са скасаваннем адрозненняў у статусе воінскіх званняў «маршал роду войскаў» і «генерал арміі», загадам міністра абароны № 245 былі уніфікаваны іх знакі адрознення: чатырохзорачныя пагоны генералаў армій былі скасаваны, а замест іх былі ўведзены пагоны такога ж ўзору, як і ў маршалаў роду войскаў. Гэтым жа загадам ва Узброеных Сілах СССР было ўведзена званне прапаршчыка і адпаведныя яму знакі адрознення.

У лістападзе 1973 года, у адпаведнасці з загадам міністра абароны СССР № 250, знакі адрознення ваеннаслужачых зноў зведалі змены: на пагонах старшын, сяржантаў і салдат з'явіліся літары «СА» (Савецкая Армія), а на пагонах курсантаў – літара «К» (курсант).

Пасля распаду СССР утварыліся новыя незалежныя дзяржавы, якія прыступілі да стварэння сваіх уласных узброеных сілаў. Разам са стварэннем нацыянальных армій сталі стварацца новыя ўзоры ваеннай формы і знакаў адрознення ваеннаслужачых.

У адпаведнасці з пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 7 мая 1993 года № 301 для афіцэраў беларускіх Узброеных Сіл былі ўведзены пагоны колеру хакі без прасветаў з серабрыстымі зорачкамі на іх.

Мінулы час паказаў памылковасць гэтага рашэння. Знакі адрознення, стаўшы слаба распазнавальнымі на форме адзення, фактычна страцілі сваю функцыю – адрозненне ваеннаслужачых па катэгорыях і званням, асабліва гэта характэрна для знакаў адрознення старэйшых і малодшых афіцэраў, якія стала практычна нельга адрозніць адзін ад аднаго (малодшы лейтэнант – маёр, лейтэнант – падпалкоўнік і г.д.). Таму распараджэннем Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у 1995 годзе была створана спецыяльная камісія, якой даручалася распрацаваць ўзоры формы адзення і знакаў адрознення ваеннаслужачых. Вынікам дзейнасці гэтай камісіі стаў Указ Прэзідэнта ад 15 мая 1996 года № 174. У адпаведнасці з дадзеным Указам штодзённая і парадная форма адзення ваеннаслужачых Рэспублікі Беларусь ізноў здабыла пагоны з прасветамі і залацістую фурнітуру. Акрамя таго, дадзены Указ дазваляў міністру ўнутраных спраў, старшыні Камітэта дзяржаўнай бяспекі, старшыні Дзяржаўнага камітэта памежных войскаў і міністру абароны сцвярджаць уласныя ведамасныя знакі адрознення і адрозненні ваеннаслужачых.

У далейшым гэты ўказ быў адменены і ў цяперашні час дзейнічае Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 21 ліпеня 2009 г. № 388 «Аб ваеннай форме адзення, знаках адрознення па воінскіх званнях і унясенні дапаўненняў ва Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 9 чэрвеня 2006 г. № 383 ».

ВЕНЗЕЛЬ (польск. wezel – вузел) – першая літара або спалучэнне пачатковых літар імя імператара ці шэфа палка. Насіўся звычайна на пагонах, эпалетах, ташках, вальтрапах і чапраках.

ГАЛУН (франц. galon – борт адзення) – пазалочаная або пасярэбраная тасьма – характэрная дэталь дэкаратыўнага аздаблення мундзіраў (шарсцяная тасьма называлася басонам). Галун звычайна меў дзяленне на вузкі, сярэдні і шырокі.

КАНТ (польск. kant, ад ням. Kante) – каляровы шнурок, аблямоўка па краях або швах форменнай вопраткі: на штанах, фуражцы, пятліцах і пагонах.

КАТУШКІ (жарг.) – назва разнавіднасці пятліц на каўнеры, рукаўных клапанах, абшлагах мундзіраў.

КАНІЦЕЛЬ (франц. cannetille – трысцінка, трубачка) – залатая, сярэбраная ці медная нітка, скручаная ў выглядзе спружыны. Выкарыстоўвалася, як правіла, пры вырабе махроў эпалетаў.

ПЯТЛІЦЫ – дэкаратыўныя нашыўкі з каляровай матэрыі ці металізаванага галуна на каўнеры шынэлі, паліто, мундзіра, кіцеля ваеннаслужачых для абазначэння адрозненняў, роду войскаў (службы).

ШЫФРОЎКА (франц. chiffre – лічба) – лічбавае абазначэнне воінскай часці на галаўных уборах, пагонах і г.д.

ЭПАЛЕТЫ (франц. еpaulette – наплечнікі) – наплечныя знакі адрознення ваеннаслужачых, пераважна афіцэраў, генералаў і адміралаў. Эпалеты ўяўлялі сабой пагоны, якія звычайна сканчваліся з вонкавага боку кругам, на якім размяшчаліся знакі адрознення. У штаб-афіцэраў закруглены бок акантоўваўся каніцельнымі махрамі з тонкіх жгутоў або нітак, у генералаў – тоўстымі вітымі каніцельнымі махрамі.

ЭМБЛЕМА (гр. еmblema – рэльефнае ўпрыгожванне, устаўка) – металічны або вышыты знак для адрознення ваенных спецыяльнасцяў.